Có lẽ tôi dành quá nhiều sự quan tâm và giấy mực cho cuộc chuyển hóa
Dân chủ ở Miến Điện. Nhưng rõ ràng đó là một hình mẫu mà những người
Việt Nam tranh đấu cho Dân chủ phải lưu tâm. Bởi, nếu thành công của họ
sẽ cổ vũ chúng ta, thì những khó khăn hiện tại sẽ làm nản lòng không ít
người quan tâm.
Ngày 14 tháng 3 vừa qua, bà Aung San Suu Kyi đã xuất hiện tại mỏ đồng
Monywa và đã phải đối diện với sự giận dữ của người dân địa phương, khi
bà đến khuyên họ chấm dứt biểu tình chống dự án khai thác đồng liên
doanh với Trung Quốc này, vì theo bà, điều đó sẽ làm tổn hại nền kinh tế
quốc gia. Thứ nữa, đến nay, mâu thuẫn giữa người Phật giáo đa số và
người Hồi giáo thiểu số vẫn chưa có cách giải quyết, những nhóm sắc tộc ở
vùng biên giới- thân Trung cộng vẫn giữ lập trường chống đối chính
quyền Miến Điện và cũng không có quan hệ tốt với bà Suu Kyi. Những khó
khăn đó khiến không ít người kỳ vọng vào bà Suu kyi, vào cuộc chuyển hóa
ở Miến Điện cảm thấy hụt hẫng. Có nhiều nguồn dư luận cho là bà có xu
hướng đi gần lại với giới quân phiệt, thiếu khả năng chính trị, thiếu
kinh nghiệm nghị trường…
Nhiều người còn cho là giải pháp kinh tế nên đi
trước giải pháp chính trị để đảm bảo thành công cho nền dân chủ, rằng
Dân chủ quá sớm cũng không phải là tốt. Tôi e rằng, một số người còn lấy
những khó khăn trong bối cảnh chính trị tại Miến Điện hiện nay để chứng
minh rằng: những người dân chủ đối kháng với chính quyền độc tài cũng
không thể giải quyết khó khăn cho quốc gia, đứng một phía để chỉ trích
luôn dễ dàng hơn làm người trong cuộc… Đứng trước những phân tích có lợi
cho các chính quyền độc tài đó, cá nhân tôi có một vài thiển ý sau:
1/ Thứ nhất, liên quan đến câu chuyện thỏa hiệp. Mong muốn một cuộc
chuyển hóa ôn hòa, không đổ máu luôn là một điều đáng trân trọng; nhưng
một sự thỏa hiệp với chính quyền độc tài bỏ qua Công lý (vẫn đảm bảo địa
vị lãnh đạo, tài sản, cũng như không truy tố các lãnh đạo độc tài) luôn
là một quyết định đầy thách thức, sẽ gây chia rẽ lớn trong hàng ngũ
những người đấu tranh đòi Dân chủ và làm tổn thương niềm tin vào lẽ Công
bằng. Những tội ác của các chính quyền độc tài có thể được một phe nhóm
thỏa hiệp bỏ qua, nhưng điều đó không có nghĩa là nó cũng được những
nạn nhân và dư luận dân chúng nói chung khoan thứ. Những bất công đã ăn
sâu trong xã hội không thể nói gạt sang một bên là được.
Trong trường hợp Miến Điện, khi chấp nhận đối thoại với chính quyền
độc tài và thỏa hiệp để trở thành Nghị sĩ, bà Suu Kyi và đảng của bà đã
tự đẩy mình ra xa khỏi những nhóm đấu tranh đối lập khác và những nạn
nhân của chế độ. Ở đó, chỉ có nhóm của bà từ vị trí đối kháng trở nên
những người đồng sự với chính quyền, còn nhiều phe phái và nhiều người
dân thường khác vẫn chưa tìm thấy lý do để tin tưởng và hợp tác với
chính quyền.
Hơn nữa, sau nhiều năm bị quản thúc và đàn áp, thiếu trải nghiệm trên
nghị trường, bà và đảng NLD sẽ phải xoay xở khó khăn trong môi trường
chính trị ngột ngạt vì ưu thế nghiêng về tập đoàn quân phiệt. Bà đã trao
cho họ thứ mà họ cần, đó là tính chính đáng; họ trao lại cho đảng của
bà những chiếc ghế nghị sĩ bị siết chặt bởi sức ép tương quan lực lượng.
Càng đi gần với chính quyền, bà càng xa lòng dân – thứ quý giá mà không
phải lãnh đạo chính trị nào cũng có được. Đó là một cái giá không rẻ và
người Việt chúng ta phải coi chừng!
2/ Thứ hai, liên quan đến những chỉ trích về biểu hiện của bà Suu
Kyi. Nền kinh tế và cả xã hội Miến Điện lụn bại và chưa thoát ra khỏi sự
kềm tỏa của Trung Quốc, sau nhiều năm dưới chế độ độc tài. Họ đã và sẽ
còn vô số nan đề cần giải quyết. Những vấn đề đó, hoặc do đặc thù của xã
hội Miến Điện, hoặc do chính quyền độc tài tạo ra từ lâu, nay họ trao
lại cho bà. Họ giải quyết không được, không sao, nhưng nếu bà vướng vào
những rắc rối ấy, thì phe quân sự đã thành công trong việc làm giảm uy
tín của bà. Bà trở thành bia đỡ đạn thay cho họ. Họ có thể vô hiệu hóa
bà một cách rất… lịch sự.
Qua câu chuyện này, trước khi có những nản lòng không cần thiết,
chúng ta nên cùng nhau suy nghiệm lại. Thực ra, Dân chủ là một quá
trình, không phải là một phép màu có khả năng tháo gỡ mọi vấn nạn trong
một sớm một chiều. Chúng ta nên tự hỏi, chúng ta đòi hỏi Tự do Dân chủ
vì điều gì? Tất nhiên không phải là nhằm thủ đắc một cỗ máy sản xuất ra
những chính trị gia kiệt xuất. Chúng ta đấu tranh vì một niềm tin rằng,
chế độ dân chủ là chế độ khả dĩ nhất cho đến nay, giải quyết các vấn đề
quốc gia dựa trên giá trị tự do, sự đồng thuận và lòng khoan dung. Chế
độ Dân chủ không nhất thiết tạo nên những anh hùng trong chính trị, mà
tạo ra cơ hội vận động nguồn năng lực trí tuệ quốc gia một cách sâu rộng
nhất.
Vì thế, dẫu cho quả thực bà Suu Kyi hay các chính trị gia dân chủ
trong tương lai của Việt Nam thiếu một số kỹ năng chính trị cần thiết,
điều đó cũng không làm thối chuyển niềm tin của chúng ta vào Dân chủ.
Thí dụ, những năm dưới thời Lech Walesa và nhiều năm sau đó, Ba Lan đã
gặp phải nhiều khó khăn kinh tế- chính trị, nhưng hãy nhìn Ba Lan ngày
nay xem! Dân chủ có thể không ngay tức khắc đưa một nhóm lãnh đạo tài
giỏi lên nắm quyền, nhưng nó sẽ mở ra cánh cửa lớn để con cháu chúng ta
chọn được những nhà lãnh đạo như thế lên điều hành đất nước trong tự do
và thượng tôn pháp luật. Đó mới là phép màu thực sự của Dân chủ. Mọi
khởi đầu luôn khó khăn, nhưng không bắt đầu, chúng ta sẽ không có cơ hội
nào cả.
3/Thứ ba, liên quan đến các mối bất ổn xã hội. Các sắc tộc thiểu số ở
vùng rừng núi Miến Điện giáp giới Trung Quốc đến nay vẫn mâu thuẫn với
chính quyền Miến Điện, cũng không muốn có mối giao hảo với NLD và gần
đây xung đột đã leo thang. Có ai dám đảm bảo, ở đây không có “bàn tay
đen” của Trung Quốc nhúng vào? Và sẽ rất chủ quan nếu chúng ta nghĩ
rằng, Việt Nam sẽ không vướng vào tình trạng tương tự.
Cũng như Miến Điện, Việt Nam có đường biên giới dài với Trung Quốc.
Trung Cộng không chỉ khống chế, mua chuộc lãnh đạo độc tài ở Trung ương,
họ còn cài cắm người ở những khu vực biên giới và mua chuộc các sắc dân
vùng biên giới. Dưới chế độ độc tài, mâu thuẫn giữa các sắc dân thiểu
số với chính quyền đa số được kiềm chế với sắp xếp ngầm từ Trung Nam
Hải, các mâu thuẫn chỉ hiện diện đủ để được dùng như lá bài cho Trung
Quốc gây sức ép, tạo sự lệ thuộc lên các chính quyền Trung ương tay sai.
Nhưng khi quá trình chuyển tiếp dân chủ xảy ra, các mâu thuẫn đó sẽ
được khuếch trương và được bật đèn xanh cho bùng đổ nhằm phá hoại nỗ lực
xây dựng Dân chủ. Trung Quốc luôn tỏ ra là bậc thầy trong việc vận dụng
chiêu bài này trong quan hệ quốc tế, mà sự điên cuồng của Bắc Triều
Tiên là một ví dụ đặc sắc. Bởi vậy, sẽ không mấy ngạc nhiên nếu xã hội
Việt Nam im ỉm dưới chế độ độc tài, nhưng sẽ nổi dậy sùng sục từ mọi
phía khi quá trình chuyển tiếp bắt đầu. Đó là vận mệnh của các tiểu quốc
nằm cạnh gã hàng xóm khổng lồ bất hảo.
4/ Thứ tư, liên quan đến chỉ trích rằng bà Suu Kyi đi gần lại với
giới quân phiệt. Như một ai đó đã nói đại loại: không có nền Dân chủ
không đảng phái. Điều đó cho thấy vai trò của các đảng phái chính trị
trong việc tạo ra một không gian cạnh tranh cầu thị trong chính trị dân
chủ. Nhưng chỉ có đảng phải chính trị thôi chưa đủ, bởi nếu xã hội dân
sự (XHDS) không trưởng thành, chính trường sẽ chỉ là nơi ngã giá, chia
phần của các đảng phái, và tự do của người dân chỉ là bargaining chip
giữa họ. Người ta sẽ rất khó khăn để tập hợp lại, chia sẻ và cùng làm
việc trong tinh thần vô vị lợi như trong các NGO, nhưng họ rất dễ kết
hợp lại thành phe phái để giành quyền lãnh đạo chính trị. Vì thế, người
Việt không sợ Việt Nam tương lai thiếu đảng phái, chỉ sợ xã hội dân sự
không đủ mạnh để giám sát các chính trị gia.
Nhìn vào trường hợp Miến Điện, với khát khao và sự đấu tranh cho dân
chủ, họ đã có một cuộc chuyển hóa ôn hòa. Nhưng với cuộc chuyển hóa đó,
nhà lãnh đạo đấu tranh dân chủ nay đã trở thành chính trị gia. Nếu trước
đó, bà Suu Kyi đại diện cho lực lượng đối lập và các thành phần xã hội
phản đối chính quyền; thì nay khi đã trở thành một chính trị gia, theo
logic dân chủ, chính bà cũng cần bị áp lực và giám sát.
Nếu chỉ có đảng phái đối lập mà không có XHDS thì khi quá trình
chuyển tiếp xảy ra, một khoảng trống lớn sẽ xuất hiện, sẽ không còn lực
lượng nào đối trọng với quyền lực chính trị. Bởi vậy, có thể nói, không
có XHDS sẽ không có dân chủ thực sự, cho dù có đa đảng và bầu cử tự do.
Miến Điện đang trong quá trình chuyển tiếp, người Miến Điện phải nỗ lực
xây dựng khối dân sự để tiến tới một nền dân chủ đúng nghĩa, vì chính
trị luôn tiềm ẩn nguy cơ phản bội. Và đó cũng là bài học cho Việt Nam.
Thiển nghĩ, sự độc lập nhất định của các nhà vận động dân sự khỏi sự
khuynh loát của các phe phái chính trị là cực kỳ cần thiết trong tình
hình Việt Nam hiện nay.
Tôi không tin rằng giải pháp kinh tế đi trước cải cách chính trị
(trong một thời gian không xác định) là tốt. Hãy nhìn vào một thí dụ
điển hình: Trung Quốc. Là một quốc gia thành công (?!) trong giải pháp
kinh tế của mình, Trung Quốc vẫn chưa cho thấy một triển vọng dân chủ
khả quan nào cả.
Bỏ qua mọi ngụy biện có lợi cho các chính quyền độc tài, Dân chủ
không mang tới bất ổn mà mang tới khả năng giải quyết bất ổn một cách
hài hòa, dù trước mắt nó không thể ngay lập tức xóa bỏ mọi di sản tồi dở
chồng chất từ lịch sử và từ chế độ độc tài. Dân chủ cũng không phải là
việc trao quyền lực từ tay nhóm người này sang nhóm người khác mà là sự
vận hành một cơ chế thông minh, nhân bản, tự do và khoan dung nhất trong
lịch sử nhân loại. Những rắc rối đang xảy ra ở Miến Điện càng khiến
chúng ta thận trọng hơn khi nghĩ đến giải pháp thỏa hiệp và chúng ta
càng nỗ lực hơn để có những chuẩn bị thích hợp cho công cuộc dân chủ hóa
của mình. Một sự khởi động về phía dân chủ càng sớm, khả năng tận dụng
cơ hội của đất nước sẽ càng lớn.
Tam Kỳ tháng 4 năm 2013
