Tôi luôn nghĩ: Phong trào Dân chủ Việt Nam hiện nay đang thiếu một
nhà lãnh đạo. Nhưng có ý kiến lại cho rằng: “Một người lãnh đạo sẽ không
sớm thì muộn lại đưa Việt Nam vào chế độ độc tài”. Một số khác thì quả
quyết: PT Dân chủ cần sự ủng hộ của quần chúng, chứ không cần một người
lãnh đạo. Sau những diễn biến Dân chủ hóa ở Miến Điện, chính một trong
số những người đã từng bác bỏ quan điểm của tôi, lại ca ngợi bà Aung San
Suu Kyi như một “lãnh tụ có tâm, có tầm”.
Một phủ nhận mâu thuẫn
Làm sao chúng ta có thể một mặt, phủ nhận tầm quan trọng của một
người lãnh đạo PT dân sự đòi Dân chủ ở Việt Nam, vừa hồ hởi tung hô vai
trò của một “người hùng” ở nước khác? Sự phủ nhận đầy mâu thuẫn ấy, chỉ
là cách để chúng ta biện minh cho những khó khăn, yếu kém khó vượt qua
của mình, cũng là cách thể hiện sự thiếu hiểu biết trong so sánh tình
hình nước ta với nước khác. Sự lo sợ về một chế độ độc tài hậu Cộng Sản
không phải là lý do chính đáng (chưa nói đến sự khác biệt rất lớn giữa
lãnh đạo và lãnh tụ). Khi chúng ta ca ngợi không tiếc lời bà Suu Kyi,
chúng ta có nghĩ bà sẽ trở nên độc tài?
Thiết nghĩ, Độc tài hay không,
không phải do sự hiện diện của người lãnh đạo mà thành, nó là kết quả
của nhiều nguyên nhân: sự yếu kém về ý thức Tự do và khát vọng Dân chủ
của người dân, sự yếu kém của Xã hội Dân sự, tính chất của trào lưu
chính trị trong khu vực và việc có hay không sự can thiệp của một quốc
gia độc tài lớn hơn…
Khi chúng ta đề cao vai trò của lãnh đạo đối lập MĐ như là một người
sáng suốt, “giữ được cân bằng để vừa đấu tranh kiên trì, vừa đối thoại
để tạo lối thoát cho chính quyền độc tài”; chúng ta đã cố tình bỏ qua
vai trò trọng tài của người Mỹ. Có thể người Mỹ không giúp được gì trong
việc xây dựng Dân chủ (công việc cần nhiều nội lực), nhưng không thể
bác bỏ vai trò trọng tài của họ trong cuộc chuyển hóa này. Vai trò ấy
đặc biệt quan trọng để đảm bảo hai bên Độc tài- Dân chủ có đủ cơ sở để
tin nhau, để đi đến đối thoại. Nếu không có người Mỹ, không ai dám đảm
bảo bà Suu Kyi sẽ không bị thua thiệt khi tiến hành đối thoại. Hãy đặt
trường hợp Việt Nam, bạn muốn đối thoại với người cộng sản, sớm muộn bạn
sẽ nhận ra bạn bị họ dắt mũi. Hay bạn có thể tưởng tượng, kết quả ở MĐ
sẽ thế nào nếu Trọng tài không phải là Hoa Kỳ mà là Trung Quốc?
PT đấu tranh có lãnh đạo không những giúp gắn kết các cá nhân, các
nhóm hoạt động tạo thành một tập hợp đủ mạnh, đối trọng với chính quyền
độc tài; cổ vũ thành phần tiến bộ trong chế độ độc tài sớm phản tỉnh để
gia nhập trào lưu tiến bộ; mà còn giữ cho chính trường hậu độc tài không
bị thao túng bởi các thế lực chính trị cơ hội. VN chưa có được may mắn
đó nên khó có thể chuyển hóa không đổ vỡ. Nhưng vì sao chúng ta chưa có
được điều tốt đẹp mà người MĐ đã có?
Vì sao thiếu vắng một người lãnh đạo?
Độc tài Cộng Sản là một dạng độc tài tinh vi và có hệ thống hơn hẳn
dạng “gia đình trị” và quân phiệt. Họ có một mô hình cai trị sắt máu
nhưng mị dân đã được kiểm chứng “tính hiệu quả” trên một diện rộng quốc
tế và trong một thời gian dài. Với hệ thống mật vụ đặc trưng của mọi chế
độ Cộng Sản, chính quyềnVN có thể kiểm soát tất cả hoạt động và quan hệ
trong xã hội. Sự len lỏi và khống chế toàn bộ xã hội của hệ thống an
ninh làm biến dạng mọi mối quan hệ thông thường. Sợ hãi và thiếu niềm
tin lẫn nhau làm cho các cá nhân tồn tại rời rạc, thiếu hẳn những gắn
kết cộng đồng, đặc biệt là trong những vấn đề liên quan đến chính trị.
Người ta không thể làm việc với nhau, chia sẻ những giá trị và ý nguyện
trong các vấn đề chung một cách hiểu quả nếu không phân biệt được người
đang làm việc với mình là một người bạn tâm đắc hay là một “anten”. Và
sẽ là thiếu sót nếu không nói đến mô hình cai trị “đỉnh cao trí tuệ” của
CS trong cách họ đưa tất cả các hội đoàn dân sự vào hệ thống chính trị
để chúng trở nên công cụ đắc lực theo dõi và kiểm soát xã hội. Không một
tổ chức nào có thể phát khởi lên trong một môi trường bị đầu độc hoàn
toàn như thế. Mà dù có xuất hiện thì cũng khó tồn tại trong một thời
gian đủ dài vì các âm mưu gián điệp sẽ phá vỡ mọi kế hoạch và chương
trình hoạt động của tổ chức đó. Không có sự kết hợp vững chắc và sự phát
triển lâu dài của một tổ chức hay nhiều tổ chức hợp lại với nhau thì
nhu cầu hiện diện một nhà lãnh đạo chung cho cả phong trào sẽ không được
đặt ra.
Tôi tự hỏi Đảng NLD của bà Suu Kyi làm sao để quy tụ được hàng ngàn
người trước khi các nhà hoạt động ấy bị bắt? Bà đã đọc diễn văn trước
hàng ngàn người ủng hộ trước khi cuộc đàn áp đẫm máu diễn ra. Điều này
làm tôi liên tưởng đến cảnh một nhà đấu tranh uy tín ở Việt Nam không
thể bước ra khỏi nhà để tham gia một cuộc xuống đường yêu nước. Chế độ
độc tài Miến Điện vẫn còn thua xa CSVN về sự đàn áp tinh vi. CSVN không
bao giờ để cho một cuộc tập hợp đông đảo xung quanh một nhân vật có uy
tín như vậy xảy ra, vì thế họ không có nhu cầu phải giải tán đám đông
bằng súng đạn. Cách làm này vừa hiệu quả, vừa ít gây phẫn nộ trong nước
cũng như quốc tế.
Có thể có thêm một vài nguyên nhân khác như: Thứ nhất, lịch sử chia
cắt và những tổn thương sâu sắc sau “cuộc chiến ý thức hệ” đã chia rẽ
toàn khối người Việt thành hai nhóm lớn. Một bên coi cộng sản là tội ác
chống nhân loại (điều này có bằng chứng), một bên cho rằng, dù có sai
lầm hiện tại, nhưng CSVN vẫn có chính nghĩa khi nắm quyền cai trị sau
những cuộc “đấu tranh giành độc lập”. Đơn giản, họ có những “tâm tình”
khác nhau đối với sự thật về người Cộng Sản. Cho dù sự thật khốn nạn về
người Cộng Sản được phơi bày thì những thành kiến cũng ngăn cản người ta
công nhận nó. Hai thái độ khác biệt đó khiến chúng ta khó tìm được sự
đồng thuận để đứng cùng nhau trong một tập hợp có phạm vi cả nước, để
rồi có nhu cầu đưa lên một người lãnh đạo. Thứ hai, ý chí và nguyện vọng
tự do của người dân Việt nam còn rất yếu. Người lãnh đạo nào có thể quy
tụ được những con người thờ ơ với vận mệnh của chính mình? Người lãnh
đạo nào, dù can đảm và xuất sắc đến đâu, có thể có được sự quan tâm và
ngưỡng phục chấn động thế giới nếu ông (bà) ta là một cá nhân hoàn toàn
đơn độc?
Những so sánh cần thiết
Chúng ta than thở rằng VN không có một lãnh đạo đủ uy tín, tài đức và
sự dũng cảm như Daw Suu. Nhưng có khi nào chúng ta tự hỏi: bà đã xuất
hiện như một vận may của MĐ để quyết định cơ hội dân chủ hóa, hay chính
những người dân Miến Điện dũng cảm, khao khát tự do dân chủ đã quy tụ
xung quanh bà, tạo nên điều kiện thuận lợi và uy tín cho bà?
Về sự dũng cảm, Việt Nam không thiếu những con người dũng cảm đã dấn
thân và hy sinh 10, 20, thậm chí 30 năm trong tù. Tôi không muốn dùng
những lời ca ngợi sáo rỗng cho bất cứ cá nhân nào, nhưng sẽ thiếu sót
nếu chúng ta quên những người đã đấu tranh từ những ngày đầu sau năm
1975. Bác sĩ Nguyễn Đan Quế là một trong những người như thế, ông vẫn
bám trụ ở Việt Nam, vẫn đồng hành với những người đấu tranh trong nước
mấy mươi năm nay.
Bà Suu Kyi có bằng cấp khoa bảng, có dũng khí, yêu nước và ôn hòa; bác
sĩ Quế không thiếu những tố chất này. Vậy sao bà có sự ủng hộ của quần
chúng và uy tín lớn trên thế giới – điều mà bác sĩ Quế chưa có được? Xin
hỏi: làm sao một người lãnh đạo có thể tranh thủ được sự ủng hộ của một
khối người sợ hãi và cam chịu? Làm sao một nhà đấu tranh có thể quy tụ
được quần chúng khi không thể nào tiếp cận được với họ? Làm sao nhà đấu
tranh ấy trở nên một lãnh đạo dân sự gây được tiếng vang nếu không có
một tổ chức lớn mạnh, đấu tranh kiên trì đứng sau lưng ông (bà) ta? Đặt
ra câu hỏi như thế, chúng ta mới thấy rằng chính bản thân bà Suu Kyi
không thể tự tạo ra một mãnh lực kỳ diệu để thu hút quần chúng nếu người
dân không chủ động bước ra khỏi sợ hãi để đến với bà; và chính bà cũng
sẽ không gây được sự chú ý quốc tế nếu đảng NLD không hề tồn tại hoặc
tồn tại trên danh nghĩa (vì bị chính quyền MĐ dập tắt từ trứng nước).
Còn nếu chúng ta nói về xuất thân, bà Suu Kyi tất nhiên có lợi thế có
một không hai. Nhưng lợi thế ấy e rằng sẽ chẳng phát huy tác dụng ở một
đất nước đầy sợ hãi như Việt Nam. Chưa nói đến chuyện: với sự chia rẽ ý
thức hệ từ quá khứ đến nay, một người anh hùng dân tộc thực sự rất
nhiều khả năng bị một số lớn người phủ nhận, do cách đánh giá khác nhau
về lịch sử. Bằng chứng là những người CS từng coi Phan Chu Trinh là “nhà
cải cách cải lương”. Một người như cha bà Suu Kyi mà ở VN biết đâu sẽ
bị gọi là Việt gian? Vả lại, khi coi trọng xuất thân, chúng ta đang gián
tiếp thừa nhận mình cần một nhà lãnh đạo xuất thân trâm anh? Chúng ta
muốn con cái một người lãnh đạo, một anh hùng dân tộc lại tiếp tục lãnh
đạo? Tâm lý đó không thích hợp với những người thực sự khao khát tự do,
thực sự muốn quyền làm chủ quốc gia thuộc về người dân.
Một cuộc thay đổi ôn hòa với sự hiện diện của nhà lãnh đạo đối lập,
sớm muộn sẽ đưa những nhà độc tài có tội ra trước vành móng ngựa. Nhưng
lãnh đạo đối lập có khả năng và uy tín lớn để hướng sức mạnh quần chúng
vào dựng xây nền DC, kiềm giữ sự phẫn nộ của họ để không phí sức lực vào
những trả thù cá nhân. Bằng không, những cựu lãnh đạo độc tài sẽ trở
thành mục tiêu của sự báo thù, vì những bất công và tội ác đã đưa oán
hận lên đến cực điểm. Tất nhiên, họ xứng đáng phải trả giá, nhưng vì sự
ổn vững của nền Dân chủ, vì sự tập trung sức lực để xây dựng nền DC non
yếu, vì sự đảm bảo không xảy ra tình trạng vô chính phủ và sự tác oai
tác quái của các thế lực chính trị cơ hội, chúng ta cần mọi thứ được
giải quyết công khai, công bằng và bằng pháp luật.
Nhưng điều đó là mong ước khá mơ hồ ở VN. Sự thiếu vắng một người
lãnh đạo hiện nay không chỉ gây khó khăn cho sự phát triển PTDC mà còn
là một lực cản lớn cho nỗ lực chuyển hóa Dân chủ không đổ vỡ. Những
người cộng sản đã tính rất kỹ để dập tắt PT đối lập bằng mọi cách mọi
giá, không cho nổi lên bất cứ một lãnh đạo nào có khả năng đe dọa vai
trò lãnh đạo của họ. Nhưng khi “hữu sự”, già quá hóa non. Họ sẽ phải
trá giá vì những toan tính “cáo già” của họ!
Buôn Hô ngày 26 tháng 12 năm 2012
