Trước nay tôi thích nói về luật pháp hơn đạo đức. Không phải do tôi
xem thường tầm quan trọng của nó trong mối các quan hệ nhân sinh mà bởi
tôi cho rằng một chuẩn mực chỉ có thể được giữ gìn khi đi kèm theo nó là
những biện pháp thúc ước hữu hiệu. Chúng ta thấy rõ luật pháp có được
điều kiện tích cực đó- cái mà đạo đức không có được hoặc có nhưng kém
hiệu quả hơn.
Thế nhưng cuộc đấu tranh hiện nay của chúng ta là vì một thể chế dân
chủ tự do- một chế độ chính trị mà đặc trưng của nó là đạo đức, trong
khi sự sợ hãi là đặc trưng của chế độ độc tài, như Montesquieu đã nói.
Tuy nhắc đến những giá trị dân chủ tự do, chúng ta không trực tiếp đưa
ra những tuyên ngôn cho tinh thần đạo đức nhưng kỳ thực chúng ta đang cổ
vũ cho một xã hội nơi đạo đức được trọng vọng. Thật lạ đời rằng trong
một chế độ dân chủ tự do, nơi người ta không chính thức đưa đạo đức lên
như một giá trị của thể chế, nơi người ta chỉ dành nhiều thời gian và
công sức để đề cao và bảo vệ nền pháp trị thì đạo đức lại được phát huy.
Bởi xét cho cùng những giá trị như công bằng, tự do, tự thân chúng lại
là một vấn đề đạo đức. Không có kẻ vô đạo đức nào yêu chuộng công bằng,
tự do. Bởi vậy, không ngoa chút nào khi ta nói xã hội dân chủ được đặc
trưng bởi đạo đức.
Trong xã hội hiện đại, con người vướng mắc vào khá nhiều vấn đề khó
tháo gỡ dù đã cố gắng không mệt mỏi theo đuổi việc hoàn thiện những định
chế chính trị và xã hội hiện có của mình . Và khi các chuẩn mực luật
pháp chẳng thể phát huy vai trò của mình trong nhiều lĩnh vực, chuẩn mực
đạo đức sẽ làm tiếp phần việc ấy.
Trong các chế độ độc tài, như một điều rất tự nhiên, con người thường
sống, suy nghĩ và hành động trong nỗi sợ hãi; tất cả mọi tình cảm, ý
chí và nguyện vọng hầu như chỉ để xoa dịu, khỏa lấp và thậm chí là để tự
phù hợp với nỗi sợ hãi từ tâm thức đó. Nơi đó, đạo đức chỉ là thứ yếu,
là thứ để ca ngợi chứ không phải để thực hiện. Vì thế sự băng hoại đạo
đức là hậu quả trực tiếp của nền độc tài; đến lượt mình sự suy đồi đó
lại củng cố cho sự vững mạnh của nền chuyên chính. Sự xói mòn nền tảng
đạo đức là vấn đề đáng lo nhất trong tất cả những vấn đề đáng lo ở Việt
Nam ta ngày nay. Đồng ý là thiện ác luôn song hành trong bất cứ xã hội
nào. Nhưng nếu một xã hội dung túng cái ác và không có những biện pháp
tích cực để chế tài cái ác và bảo vệ cái thiện, thì ắt xã hội đó có vấn
đề từ gốc rễ. Trong những xã hội được vận hành bằng sự sợ hãi, đạo đức
trở nên điều thứ yếu, và khi đạo đức đóng vai phụ trong nền văn hóa, cái
ác sẽ lên ngôi. Bởi vậy, dù với một lực lượng công an hùng hậu, chính
quyền Việt Nam chỉ có thể trấn áp những người dân lương thiện mà không
thể ngăn cản nổi tội phạm tung hoành khắp nơi, cũng bởi chính nó là hiện
thân vĩ đại của cái ác. Tư tưởng Hồ Chí Minh, những giáo trình giáo dục
công dân… không thể ngăn nổi những vụ giết người man rợ, hàng ngàn vụ
phá thai mỗi năm, những vụ tài xế xe tải đâm xe cho tới khi nạn nhân
chết mới thôi để khỏi tốn phí tổn y tế, cùng những vụ bê bối học đường…
Không nói những tưởng tất cả chúng ta đều nhận thức rõ đạo đức là
nguồn mạch của nhân văn, là thứ thể hiện bản chất một xã hội. Nếu đạo
đức là nhân tố chính hình thành nên cốt cách một con người thì cũng
chính đạo đức tạo nên thần thái của một dân tộc. Theo tôi, một con người
đáng tôn kính không phải vì tiền bạc và danh vọng mà chính vì đức hạnh
của họ. Không khó hiểu khi Đức Đạt Lai Lạt Ma được ca ngợi là vị Thánh
sống, một biểu tượng cho tình yêu và đạo hạnh dù Ngài chỉ là một Quốc
vương vong quốc. Cũng như thế, một dân tộc mạnh không phải vì nó có vũ
khí hạt nhân. Sức mạnh tinh thần và tiềm lực nội tại của nó phần chính
đến từ đạo đức. Xây dựng kinh tế, thủ đắc vũ khí hạt nhân đã khó khăn,
bảo vệ nền văn hóa, xây dựng một xã hội văn mình còn khó hơn gấp nhiều
lần. Thật khó tưởng tượng một dân tộc có thể hội nhập nhân loại văn minh
với nền đạo đức suy hoại của mình. Bạn sẽ coi quốc gia nào mạnh hơn,
đáng kính phục hơn: Đan Mạch hay Bắc Triều Tiên? Nơi mà một người viết
truyện cổ tích nhân văn được suy tôn là người Anh hùng dân tộc hay một
quốc gia bất hảo thủ đắc vũ khí hạt nhân, được lãnh đạo bởi một tên độc
tài bệnh hoạn? Thật vậy, giá trị tinh thần và nền văn minh của một dân
tộc bắt nguồn từ những giá trị đạo đức.
Trong cuộc đấu tranh cho dân chủ hiện nay, đạo đức phải được đề cao
hơn nữa. Bởi trong những yếu tố cần thiết đóng vai trò động lực cho cuộc
đấu tranh, nâng cao tinh thần người dân hướng về dân chủ tự do và đoàn
kết người Việt khắp nơi , đạo đức đóng vài trò lớn. Bởi thứ nhất, không
một người Việt nào có thể được gọi là người tốt mà cảm thấy an lòng, cảm
thấy không phẫn nộ khi sống trong xã hội Việt Nam hôm nay; không một
người có đầy đủ tư cách đạo đức nào ủng hộ những kẻ chà đạp con người.
Không cần trí tuệ cao xa, bất cứ ai có lòng nhân ái, lòng yêu nước đều
không sớm thì muộn sẽ nhận rằng rằng chế độ độc tài là vật chướng ngại
cho an sinh và sự phồn thịnh của chúng ta. Chính đạo đức chứ không gì
khác sẽ góp phần chính vạch ra chiến tuyến giữa một bên là những người
yêu nước, yêu chuộng tự do dân chủ và bên kia là chế độ độc tài. Thứ
nữa, đối với những người đang đấu tranh trong và ngoài nước, tinh thần
đạo đức sẽ là chất keo kết dính họ với nhau dưới ngọn cờ dân chủ tự do
bất chấp những khác biệt về quan điểm. Vì khi tinh thần dân chủ kết hợp
với đạo đức, mọi toan tính chính trị, mọi đố kỵ ghen ghét, mọi mưu đồ
trục lợi cá nhân sẽ nhường chỗ cho tình tự dân tộc, cho sự yêu chuộng
công lý và tự do. Tôi thiết nghĩa rằng, không thể dễ dàng để có một
chính thể tốt đẹp khi lãnh đạo nó là những kẻ vô đạo đức, mưu mô trục
lợi. Vì thế, đạo đức là vũ khí của chúng ta chống độc tài và cũng chính
nó mở ra khả năng xây dựng thành công nền dân chủ tự do sau này.
Lâu nay với công việc dạy học ở nhà, tôi đã không ít lần nghĩ ngợi và
thấy buồn khi từng lớp học sinh đi qua mỗi năm, tôi nhận thấy lòng nhân
ái và tinh thần trách nhiệm của những em lớp mới chẳng bằng lớp cũ- một
sự tụt hậu về đạo đức. Trong những câu chuyện của các em, các em nói về
những việc đau lòng như thể nó là việc bình thường, với một thái độ rất
thờ ơ. Các em đối xử với một người bạn nghèo như kẻ ngoài lề. Các em
không giữ được sự lễ phép thường có của trẻ em thời tôi còn bé. Thật
lòng, trong góc nhà bé nhỏ của mình, tôi lo lắng cho con đường đi lên
của dân tộc.
Nhưng những sự việc đã xảy ra với gia đình tôi hai tháng vừa qua cho
tôi cơ hội có một cái nhìn khác. Hôm nay xin kể ra đây một vài câu
chuyện mà chúng ngày càng trở nên thưa thớt trong xã hội này. Có một bác
buôn bán ở chợ cóc, dành dụm những đồng tiền vất vả, lăn lộn cả ngày
ngoài chợ để gởi cho tôi dù bác chỉ biết tôi qua mấy bài viết được in
chui ra giấy. Những đồng tiền cũ, nhàu nát, nhưng được gấp phẳng phiu
như mảnh đời khó nhọc của bác, như tấm lòng yêu thương chất phác mà bác
dành cho tôi. Lại có một bạn gọi điện thoại cho bạn trai tôi phân trần
vì hoàn cảnh kinh tế khó khăn không thể giúp nhiều cho tôi và hỏi xem có
thể tặng tôi ba chục ngàn bằng cách nạp tiền vào tài khoản di động của
tôi được không? Một cụ già sống tận Houston, Mỹ quốc dành tặng tôi 30
đô la. Rồi một tăng sĩ ở Sài Gòn đã tám mươi tuổi, dành tặng tôi hơn một
triệu. Rồi những em sinh viên, những nhà giáo nghèo, những cô chú bác
tôi chưa từng gặp mặt khác…. Và còn nhiều tấm lòng Người Việt khác ưu
ái dành cho gia đình tôi trên khắp thế giới.
Mọi người thấy không? Đó chính là Đạo đức- Đạo đức dũng mãnh vạch ra
lập trường đối lập với Nhà cầm quyền bằng hành động ủng hộ Dân chủ, Đạo
đức lên án kẻ ác vì chứng kiến sự chà đạp nhân phẩm của họ, Đạo đức yêu
thương chia sẻ vì nhìn thấy khổ đau của đồng loại. Tổ quốc sẽ vì có
những con người này mà có thể vượt qua mọi kiềm tỏa để vươn lên. Đó là
tình yêu thương mà những kẻ thấp cổ bé miệng dành cho nhau lúc hoạn nạn.
Đó là hành động minh chứng dân tộc đứng về phía của lẽ phải và đỡ đầu
cho Công lý. Đó chính là sức mạnh của chúng ta, là tia lửa hy vọng đang
nhen nhóm một ngày nào đó sẽ thắp bừng lên ngọn đuốc canh tân. Đó là
những lá phiếu trong cuộc trưng cầu dân ý ủng hộ xây dựng thể chế Dân
chủ tự do. Tôi tin vào chiến thắng cuối cùng của chúng ta khi chúng ta
là những kẻ biết thương yêu nhau, những kẻ có chính nghĩa! Chế độ độc
tài! Các người sẽ thua không chỉ vì hoàn cảnh thế giới bất lợi cho các
người, mà còn bởi đạo đức đang ở phía chúng tôi, những người dân có
lương tri và trí tuệ của đất nước này ủng hộ chúng tôi.
Trong những ngày mùa đông lạnh lẽo này, những ngày chờ đợi lệnh cưỡng
chế từ Nhà Cầm quyền, gia đình tôi đã có được sự ấm áp trong tình yêu
thương và ơn nghĩa của đồng bào. Tôi mừng vui nhưng không kém phần lo
lắng vì nghĩ mình chưa làm được gì xứng đáng với tình yêu thương đó. Mùa
Giáng sinh đã đến gần. Giáng sinh là mùa của yêu thương, là dịp để gởi
đi thông điệp của tình yêu không kể tôn giáo, văn hóa; bởi vì cũng như
đạo đức, tình yêu mang tính phổ quát. Xin nhân dịp này, kính chúc quý
đồng bào trong nước cũng như hải ngoại một mùa Giáng sinh ấm áp và an
lành. Xin cầu nguyện cho một Việt Nam sớm có dân chủ tự do, cho dân tộc
Việt Nam thăng tiến cùng thế giới.
Tôi biết rằng khi nói đến đạo đức là nói đến thứ khó nắm bắt và thúc
ước. Thế nhưng không phải vì thế mà chúng ta không nhận thức được vai
trò to lớn của nó. Nếu chúng ta có thể tốn giấy mực để lý luận về dân
chủ, pháp trị, thì không lý nào không thể có những nỗ lực cần thiết để
đề cao Đạo đức trong tình hình xã hội Việt Nam ngày nay. Vì thế xin mượn
bài biết này như một thông điệp của tinh thần Đạo đức và Tình yêu trong
mùa Giáng sinh. Đạo đức và Tình yêu sẽ xóa nhòa bao cuộc chia rẽ, ly
tán và tổn thương của dân tộc, sẽ giúp những người yêu nòi giống Việt
đoàn kết bên nhau trong cuộc đấu tranh cam go này.
Tam Kỳ ngày 22 tháng 12 năm 2011
