Hà Nội, Việt Nam (AP) – Gần 40 năm sau khi hàng trăm ngàn người Việt Nam trốn khỏi chế độ cộng sản ở quốc gia này trên những con thuyền vượt biển, ngày càng nhiều người lại tiếp tục vượt biên bằng đường biển.
Chỉ tính riêng năm nay, 460 đàn ông, phụ nữ và trẻ em Việt đã cập vào bờ biển Úc – nhiều hơn con số của 5 năm qua cộng lại. Sự gia tăng đột ngột ngoài dự kiến này lại tiếp tục thu hút những con mắt dò xét hồ sơ nhân quyền đang ngày càng xấu đi của Hà Nội, mặc dù nền kinh tế yếu kém của Việt Nam cũng có thể lý giải tại sao những người di cư phải thực hiện cuộc hành trình đầy nguy hiểm này.
Con tàu gần đây nhất mang người Việt vượt biển vào đảo Christmas nước Úc vào một buổi sáng tháng trước, theo lời kể của những nhân chứng trên bờ biển. Số seri chứng minh của con tàu cho thấy đó là một con thuyền đánh cá đăng ký ở Kiên Giang, một tỉnh miền Nam Việt Nam cách đảo Christmas hơn 2.300 km (1.400 hải lý), gần Indonesia hơn lục địa châu Úc nhiều.
Nhiều người Việt Nam đến Úc đã bị biệt giam. Chính quyền Úc không đưa ra chi tiết cụ thể về tôn giáo và nguyên quán của họ ở Việt Nam, cả hai thông tin này có thể tiết lộ chút ít về lý do tại sao họ tìm nơi tỵ nạn.
Chúng tôi đã liên lạc qua điện thoại với Trương Chí Liêm từ Trung tâm giam giữ người nhập cư Villawood ở ngoại ô thành phố Sydney, ông này không muốn tiết lộ chi tiết về trường hợp của mình nhưng ông nói : “Tôi thà chết ở đây còn hơn là bị cưỡng bức trở về Việt Nam”.
Người đàn ông 23 tuổi này rời khỏi Việt Nam cách đây 5 năm nhưng lại bị giam giữ ở Indonesia trong 18 tháng khi đang trên đường đến Úc. Ông nói rằng, nhữngngười Việt chỉ đơn thuần chỉ muốn tìm cách kiếm tiền không nên cố gắng thực hiện một chuyến vượt biển như thế, nhưng ông cũng nói, “Nếu một người sống một cuộc sống bần cùng, phải đối mặt với sự đàn áp, đe dọa bởi chính quyền thì họ nên đi.”
Một số người việt Nam đến Úc qua ngã Indonesia, đi theo cùng một hải trình giống như cách mà làn sóng người tỵ nạn từ Nam Á và Trung Đông đã bùng phát trong hơn một thập kỷ. Một số khác đi bằng thuyền từ Việt Nam trong một hành trình dài hơn và nguy hiểm hơn nhiều.
Trong các tuyên bố riêng lẻ, chính quyền Việt Nam và Úc nói rằng đại đa số hoặc tất cả những người đến Úc là những người di cư vì lý do kinh tế, điều này làm cho họ không đủ tư cách tỵ nạn. Vài nhà hoạt động và luật sư cộng đồng người Việt ở Úc đại diện cho những người tỵ nạn từ quốc gia Đông Nam Á này đã tranh cãi về việc phân loại người tỵ nạn như thế cũng như những vấn đề được đưa ra xung quanh tiến trình sàng lọc mà chính phủ Úc sử dụng.
Các luật sư và những nhà hoạt động đó cũng nêu lên quan ngại về điều gì sẽ xảy đến với những di dân này và nói rằng, trong khi Úc không muốn giữ họ ở lại, Việt Nam cũng không muốn nhận họ về.
Ông Đoàn Việt Trung – cựu chủ tịch Cộng đồng Người Việt Tự do Úc Châu (một nhóm di dân) nói: “Thái độ của Việt Nam là, ‘Những người đó sẽ không bao giờ là bạn của chúng tôi, vì thế tại sao chúng tôi lại phải nhận họ về’”.
Trong một tuyên bố, phía chính phủ Việt Nam nói rằng họ “sẵn lòng hợp tác với các bên liên quan để giải quyết vấn đề này”.
Vấn đề người tỵ nạn là một vấn đề nhạy cảm đối với Việt Nam bởi vì những chuyến vượt biển của họ làm hỏng kế sách tuyên truyền của đảng cộng sản Việt Nam rằng mọi chuyện trong đất nước này đều tốt đẹp. Câu chuyện này cũng gợi lại cuộc di tản lớn sau chiến tranh Việt Nam.
Những người Việt tỵ nạn đã trốn chạy khỏi sự khủng bố của những người người cộng sản chiến thắng ngay sau khi kết thúc cuộc chiến tranh đã làm bùng nổ một cuộc khủng hoảng nhân đạo toàn cầu. Tình cảnh tuyệt vọng của họ đã vang đến Hoa Kỳ và đồng minh, và ban đầu họ đã được cấp quy chế tỵ nạn ngay lập tức. Năm 1989, họ phải chứng minh được trường hợp của mình phù hợp với Công ước Geneve, và vì thế con số trường hợp được nhận quy chế tỵ nạn nhanh chóng giảm xuống. Gần 900.000 người Việt Nam đã cố gắng chứng minh để Hoa Kỳ, Canada và Úc chấp nhận đa số họ bằng những chuyến vượt biển hoặc vượt biên.
Việt Nam vẫn là một Nhà nước độc đảng, bắt giữ và đưa ra những án tù dài hạn cho những người chỉ trích chính quyền, bao gồm các blogger và các nhà hoạt dộng Công giáo. Human Rights Watch khẳng định rằng những vụ tra tấn trong tù là chuyện thường nhật.
Đa số các nhà hoạt động nhân quyền độc lập nói rằng các vụ đàn áp đã gia tăng trong hai năm trở lại đây.
Có rất ít thông tin về nhân thân của của những người vượt biển trong năm nay.
Bà Kaye Bernard, một người tranh đấu cho người tỵ nạn đã gặp một vài người từ Hà Nội đến được nước Úc , bà nói rằng, có ít nhất vài người trong số người vượt biển đến Úc thời gian gần đây là người Công giáo, những người này đã tham gia vào một cuộc biểu tình gần một nhà thờ ở thủ đô Hà Nội. Những người khác được cho rằng có liên quan đến những vụ tranh chấp đất đai với chính quyền địa phương.
Ông Trịnh Hội, một luật sư người Úc gốc Việt đứng đầu một tổ chức giúp đỡ người tỵ nạn nói rằng, “Tôi nghĩ rằng quý vị không thể đánh giá vấn đề một cách chung chung được, rõ ràng là đã có sự gia tăng đàn áp ở Việt Nam. Các bản án với hạn tù dài hơn. Có nhiều nỗi sợ hãi hơn”. “Nếu càng có nhiều người sợ hãi hơn, thì ngày càng có nhiều người chạy trốn”.
Petter Hansen, một luật sư và một chuyên gia về Việt Nam cố vấn cho một số vụ kháng cáo liên quan đến những trường hợp người Việt đến Úc gần đây, nói rằng một con số nhỏ các trường hợp mà ông biết thì không liên quan gì đến các trí thức, blogger hoặc những người bất đồng chính kiến bị chính quyền nhắm đến trong cuộc đàn áp hiện tại. Nhưng ông cảnh báo rằng chính sách hiện nay của người Úc về tính hợp pháp của những đơn xin tỵ nạn của người Việt không cân nhắc đúng mức về sự thực đàn áp nhằm vào các nhóm tôn giáo nhất định ở một số vùng riêng biệt tại Việt Nam.
“Tôi không thể giải thích tại sao có sự gia tăng nghiêm trọng trong năm nay, nhưng bây giờ tôi có thể nói cho quý vị biết rằng tôi hoàn toàn chắc chắn có những trường hợp bị thúc bách trốn đến đây không vì lý do kinh tế”, ông nói.
Các quốc gia láng giềng như Campuchia vẫn tiếp tục tiếp nhận một số ít người tỵ nạn từ thập niên 1990. Nhiều ngàn người Việt Nam đã rời bỏ đất nước đi làm ăn ở các nước châu Á hoặc thậm chí hơn thế, còn ra đi một cách bất hợp pháp hoặc đi xuất khẩu lao động. Nhiều người không trở về Việt Nam sau khi kết thúc hợp đồng lao động.
Úc có vẻ như là điểm đến được ưa thích hơn cả, nhưng quốc gia này đang đối mặt với một con số kỷ lục người tỵ nạn trong năm nay. Dưới áp lực của người dân, chính phủ Úc đã gây khó khăn cho việc cấp quy chế tỵ nạn và thường giam giữ những di dân trên những hòn đảo biệt lập cách xa khỏi giới luật sư. Những người chỉ trích nói rằng Canberra đang tránh né trách nhiệm của mình theo các công ước về người tỵ nạn của Liên Hợp Quốc khi thực hiện những biện pháp cản trở này.
Cùng với công dân các quốc gia khác, người Việt bị giam giữ trên đất liền, trên đảo Christmas hoặc trên các đảo ở Thái Bình Dương như Nauru và Manus. Các gia đình và trẻ con không có người giám hộ đang bị giam trong những trung tâm giam giữ kém an ninh hơn. Bốn người Việt Nam, gồm một người vị thành niên, đã trốn thoát khỏi một trung tâm như thế ở Darwin hồi đầu tuần này, theo nguồn tin có căn cứ cho hay.
Mong muốn của phía Úc trong việc tỏ thái độ cứng rắn với những trường hợp người Việt Nam đến Úc dường như vấp phải một vấn đề khó khăn: Chính quyền Hà Nội tỏ ra không quan tâm gì đến việc nhận lại người tỵ nạn, theo các nhà hoạt động và luật sư cho biết.
Úc không thể đơn thuần đưa những di dân này lên máy bay về Hà Nội ngay được. Họ cần phải có giấy tờ đi lại được cấp bởi các cơ quan có thẩm quyền ở Việt Nam, các cơ quan này trước hết phải xác nhận các thông tin cá nhân của họ.
Trong 101 người Việt đến Úc trong năm 2011, cho đến nay chỉ có 6 người đã trở về Việt Nam. Rất ít người, nếu có, nhận được quy chế tỵ nạn, các luật sư và các nhà hoạt động cho biết.
Bản dịch của Huỳnh Thục Vy
Nguồn: Time
